Mensen kunnen meertalig (of veeltalig) ) worden genoemd als ze twee of meer talen beheersen, op welk competentieniveau dan ook. Sommige mensen beheersen twee of meer talen zo goed dat ze kunnen doorgaan voor eentalige moedertaalsprekers van beide talen, en dat in elke situatie en onder alle omstandigheden. Zulke gevallen zijn echter eerder de uitzondering dan de regel. De meeste meertaligen beheersen hun verschillende talen in verschillende mate. Wat als hun sterkere of zwakkere taal kan worden beschouwd, kan bovendien veranderen van situatie tot situatie en in de loop van hun leven. Sommige meertaligen schrijven formele teksten beter in de ene taal (bijvoorbeeld het Frans of het Nederlands dat ze op school geleerd hebben), maar voor losse babbels met bekenden, het uiten van emoties of het vertellen van grappen zijn ze dan weer beter in hun andere taal, mogelijk zelfs een taal zijn die ze niet kunnen schrijven (bijvoorbeeld hun Vlaams of Marokkaans dialect). Meertaligheid heeft met andere woorden verschillende gedaanten. Óf je meertalig bent, en hoé meertalig je bent, hangt uiteindelijk af van de eigen perceptie en van de wil om de verworven taalcompetenties ook in de praktijk om te zetten.

Sommige gemeenschappen van mensen — landen, gemeenten, scholen, enzovoort — officieel eentalig, tweetalig of meertalig, , in die zin dat de formele communicatie gevoerd wordt in één, twee of meer talen. Deze officiële status is niet noodzakelijk een afspiegeling van het aantal moedertalen, feitelijk gekende talen of talen die gebruikt worden door de leden van de betrokken gemeenschappen. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bijvoorbeeld is officieel tweetalig Frans-Nederlands, maar op basis van de meest recente gegevens kan men veronderstellen dat de inwoners van Brussel honderden verschillende moedertalen hebben en die talen regelmatig blijven spreken. Deze veelheid aan moedertalen of talen die gekend zijn door de leden van een gemeenschap – hetzij een familie, een organisatie, een bedrijf, een school, een buurt, een stad, een regio of een land – kan taaldiversiteit worden genoemd. Gemeenschappen die officieel meertalig zijn of de facto taalkundig divers, kunnen enorm verschillen in de mate waarin hun leden meertalig zijn. Aan het ene uiteinde van de meertaligheidsschaal vind je een situatie waarin de verschillende taalgroepen die de gemeenschap vormen niet in staat zijn om met elkaar te communiceren. Aan het andere uiteinde kunnen ze allemaal vloeiend elkaars taal spreken. Een volwaardig meertalige gemeenschap is er een waarvan de leden zelf meertalig zijn. Brussel zal volwaardig meertalig zijn, wanneer al zijn inwoners – weliswaar in verschillende mate, maar toch significant - meertalig zullen zijn.

De consensus vandaag de dag bestaat erin dat meertaligheid erg gangbaar is, zowel bij individuen als binnen gemeenschappen. Zelfs individuen en gemeenschappen die op het eerste gezicht eentalig lijken te zijn, blijken bij nader inzien toch meertalig te zijn. Volgens de meest betrouwbare schattingen gebruikt meer dan de helft van de wereldbevolking op een bepaald moment in het leven en op verschillende competentieniveaus minstens één taal die anders is dan de moedertaal. Volgens de beste beschikbare schattingen (zie www.ethnologue.com) worden er op dit ogenblik wereldwijd ongeveer 7.000 talen gesproken of op zijn minst begrepen. Met slechts een 200-tal soevereine landen in de wereld leert een eenvoudig rekensommetje ons dat, zelfs al werd elke taal gekoppeld aan één land, veel landen een grote graad van taaldiversiteit zouden moeten hebben en dus ook veel meertalige burgers om überhaupt te kunnen functioneren.

Nog niet zo lang geleden bestond bij velen in Europa de overtuiging dat pogingen om meer dan één taal te beheersen – zeker minder “gedistingeerde” talen dan Latijn, Grieks, Frans of Duits - de geest in verwarring zouden brengen, mensen asociaal zouden maken en zelfs crimineel gedrag en psychische ziektes zouden veroorzaken. Op basis van verschillende onderzoeken tijdens de laatste decennia wordt deze visie niet langer aangehouden in de wetenschappelijke wereld. In de plaats daarvan wordt meertaligheid nu algemeen als een troef beschouwd en wel omwille van twee redenen.

Het meest evidente voordeel van meertaligheid voor een individu is het feit dat meertaligheid de communicatiemogelijkheden vergroot. Dat is in veel contexten relevant. Professioneel vergroot de kennis van meer dan één taal vaak de kans om een job te vinden of toegang te hebben tot betere jobs. Cultureel vergemakkelijkt meertaligheid de ontdekking van verschillende culturen, hun literatuur en tradities. Sociaal opent meertaligheid de mogelijkheid tot rijkere contacten, zowel tijdens reizen in het buitenland als in de omgang met andere leden van de eigen meertalige gemeenschap. Een beter wederzijds begrip, verdraagzaamheid en vertrouwen komen op die manier makkelijker tot stand. Binnen families van vreemde of gemengde origine kan meertaligheid er ook voor zorgen dat de kinderen een intieme band met de rest van de familie behouden en sterk verbonden blijven met hun culturele roots, zonder daardoor gehinderd te worden bij hun integratie in de lokale gemeenschap.

Bovenop dit communicatief voordeel wordt de jongste tijd in een toenemend aantal studies aangetoond dat een vroege meertaligheid een reeks van cognitieve en zelfs neurologische voordelen met zich meebrengt als ze op een juiste manier begeleid wordt. Volgens deze studies behalen meertalige kinderen betere resultaten op het vlak van mentale flexibiliteit, creativiteit en analytische vaardigheden en behouden ze die voordelen later in het leven. Andere recente studies hebben aangetoond dat meertalige personen door hun grotere neuro-cognitieve flexibiliteit significant minder risico lopen om dementiegerelateerde symptomen te ontwikkelen zoals Alzheimer of dat ze die symptomen pas op latere leeftijd ontwikkelen. Als ze toch getroffen worden door dergelijke symptomen, lijden ze er in minder erge mate aan dan eentalige personen.
Zie :
Why Bilinguals Are Smarter (2012) by Yudhihit Bhattacharjee, in New York Times, 18 March 2012,
Bilingualism: consequences for mind and brain (2012) by E. Bialystok, FI Craik, G. Luk, in Trends in Cognitive Science, 16(4), p. 240-50,
Bilingualism: the good, the bad and the indifferent (2009) by E. Bialystok, in Bilingualism: Language and Cognition, 12, p. 3-11,
Study on the Contribution of Multilingualism to Creativity (2009)

Een mogelijk nadeel van meertaligheid bestaat erin dat - apart per taal gemeten - de beheersing van de talen die iemand spreekt minder goed lijkt te zijn dan die van eentalige sprekers van die talen. Meertalige personen zouden bijvoorbeeld een kleinere actieve woordenschat hebben in elk van hun talen dan eentalige personen. Ook zou de invloed van hun andere talen doorsijpelen, wanneer meertalige personen in een van hun talen spreken of schrijven. Daardoor hebben ze een accent of maken ze af en toe grammaticale fouten (dit fenomeen staat bekend als interferentie). Als alle talen samen worden genomen, zijn de totale talenkennis en communicatieve vaardigheden van meertalige personen natuurlijk veel groter dan die van eentalige personen.

Het belangrijkste nadeel van meertaligheid voor het individu heeft betrekking op de tijd en de inspanning die het kost om een nieuwe taal te leren, in het bijzonder wanneer dat op latere leeftijd gebeurt.

In de 19de en een groot deel van de 20ste eeuw werd door velen het standpunt verdedigd dat meertaligheid niet alleen slecht was voor individuen, maar ook voor gemeenschappen. Men ging ervan uit dat in de ideale natiestaat de burgers één taal moesten delen en alle andere talen moesten uitschakelen, omdat taaldiversiteit en de meertaligheid die er het gevolg van was de ziel van de natie konden bezoedelen, de dynamiek van het culturele leven konden ondermijnen, een bedreiging voor de openbare orde en de nationale eenheid konden vormen en de economische ontwikkeling konden belemmeren.

De combinatie van globalisering en migratie dwingt ons er vandaag de dag toe om taaldiversiteit te aanvaarden als een centraal en onomkeerbaar feit van gemeenschappen in de 21ste eeuw. In het slechtste geval kan taaldiversiteit een fragmentering van de gemeenschap veroorzaken in subgemeenschappen die niet in staat zijn om met elkaar te communiceren of een gemeenschappelijk project met elkaar te delen. Over het algemeen moet men erkennen dat het beheer van het economische, sociale en politieke leven van een taalkundig diverse gemeenschap vaak moeilijker, zwaarder en conflictueuzer is dan dat van een eentalige gemeenschap. Sommige landen, zoals Singapore, Luxemburg en Zwitserland, bewijzen nochtans dat taaldiversiteit kan stroken met een positie in de top vijf van de meest welvarende landen ter wereld.

Meertaligheid, het wijdverspreide leren van verschillende talen door de leden van een gemeenschap, is de lijm, het netwerk van verbindingen dat taaldiversiteit van een handicap in een troef kan veranderen. Als er voldoende kennis bestaat van de gedeelde plaatselijke talen, biedt de duurzame aanwezigheid van mensen met een groot aantal verschillende moedertalen in een stad als Brussel niet alleen geweldige kansen voor de lokale verkenning en waardering van een grote verscheidenheid aan culturen, maar ook een enorme rijkdom op het vlak van economisch waardevolle relaties met ontelbare plaatsen in de wereld. Dat onderstreept alvast het belang van de promotie van meertaligheid, doordat men talen leert linken aan elkaar – in het geval van Brussel Frans, Nederlands en Engels – en tegelijkertijd zoveel mogelijk andere talen in de gemeenschap koestert en behoudt.

In een geglobaliseerde wereld is de kennis van andere talen essentieel voor ondernemingen die internationaal handel willen drijven. Engels is in een groot deel van de wereld de lingua franca en is daarom een evidente keuze als gemeenschappelijke communicatietaal. Toch biedt ook het kunnen communiceren in meerdere talen een onderneming een competitief voordeel. Niet alleen gebruiken bepaalde landen een andere lingua franca dan het Engels (bv. het Frans, Spaans, Russisch en Chinees), maar een onderneming kan ook meer succes boeken op buitenlandse markten door de moedertalen van haar klanten te gebruiken. Daardoor drukt men respect uit voor de cultuur en de identiteit van de klanten, wekt men vertrouwen en goodwill, bewijst men dat men een engagement op lange termijn aangaat, krijgt men makkelijker inzicht in de plaatselijke wetgeving en plaatselijke gebruiken en kunnen het marktonderzoek en de reclamecampagnes efficiënter verlopen. Als men in een onderneming verschillende talen hanteert, kan men bovendien uit een grotere kandidatenpool rekruteren en het personeel dynamischer maken door de diversiteit ervan te vergroten (Zie http://ec.europa.eu/languages/langu...). Al deze voordelen betekenen een meerwaarde voor ondernemingen die wereldwijd actief zijn. In de taalkundig diverse Brusselse context betekenen ze echter ook een meerwaarde voor ondernemingen die lokaal actief zijn: meertalige personeelsleden zorgen ervoor dat er een sterkere band met de klanten en andere belanghebbenden ontstaat.

Respect voor de taaldiversiteit van Europa is steeds een belangrijk aandachtspunt geweest in het Europese integratieproces en staat nu ook expliciet vermeld in artikel 22 van het Verdrag van Lissabon (2007). Om de taalkundig diverse Unie vlot te laten functioneren is het uiteraard essentieel dat voldoende burgers andere talen leren. Het is daarom niet verrassend dat de Europese instellingen het belang van meertaligheid blijven benadrukken om optimaal voordeel te kunnen halen uit de kansen die de Europese integratie gecreëerd heeft.

Het actieplan van de Europese Commissie uit 2004 formuleerde als concrete doelstelling “de moedertaal plus twee”. In een rapport uit 2008, dat op initiatief van de Commissie tot stand kwam, werd die idee verfijnd: elke Europese burger zou naast het Engels – de niet vermelde, maar onweerstaanbare lingua franca – op basis van een speciale affiniteit een “persoonlijke adoptietaal” binnen het gamma van Europese talen moeten verwerven.

Terwijl tweetaligheid met Engels zich snel verspreidt over het Europese continent, wordt de meer ambitieuze doelstelling van drietaligheid nog lang niet bereikt en zou ze wel eens onbereikbaar kunnen zijn in veel regio’s van de Europese Unie. Maar in Brussel, de officieuze hoofdstad van de EU, zou het Europese ideaal een realistischer doel moeten zijn dan op veel andere plaatsen door de nabijheid van het Nederlandstalige Vlaanderen en het Franstalige Wallonië, gecombineerd met de aanwezigheid van een internationale gemeenschap die hoofdzakelijk in het Engels communiceert.